Ιωάννης Χρυσόστομος: Δεν μίλησε το φίδι στην Εύα

    Στην προηγούμενή μας ανάρτηση αναλύσαμε την θεωρία του Θεοδωρήτου Κύρου σχετικά με το αν μίλησε το φίδι στην Εύα και πως συνέβη αυτό. Είπαμε επίσης ότι υπόμνημα στην Γένεση έχει γράψει και ο Ιωάννης Χρυσόστομος. Η δική του ερμηνεία προηγείται τουλάχιστον 60 χρόνια από αυτή του Θεοδώρητου (μετά το 453), χρονολογούμενη εντός της δεκαετίας του 380 (δηλαδή 380-390 μ.Χ.). Κατά πάσα πιθανότητα ο Θεοδώρητος είχε διαβάσει τον Χρυσόστομο διότι η θεωρία του Θεοδώρητου είναι σχεδόν ίδια με αυτή του Χρυσοστόμου.

Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὧν ἐποίησε Κύριος ὁ Θεός. καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί· τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεός, οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ παραδείσου; καὶ εἶπεν ἡ γυνὴ τῷ ὄφει· ἀπὸ καρποῦ τοῦ ξύλου τοῦ παραδείσου φαγούμεθα, ἀπὸ δὲ τοῦ καρποῦ τοῦ ξύλου, ὅ ἐστιν ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου, εἶπεν ὁ Θεός, οὐ φάγεσθε ἀπ᾿ αὐτοῦ, οὐ δὲ μὴ ἅψησθε αὐτοῦ, ἵνα μὴ ἀποθάνητε. καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί· οὐ θανάτῳ ἀποθανεῖσθε· ᾔδει γὰρ ὁ Θεός, ὅτι ᾗ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ᾿ αὐτοῦ, διανοιχθήσονται ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ ἔσεσθε ὡς θεοί, γινώσκοντες καλὸν καὶ πονηρόν.

 

     Ο Χρυσόστομος τονίζει ότι σε αυτό το σημείο της διήγησης ίσως κάποιος θα διερωτηθεί πως μίλησε ο όφις στην Εύα; Μιλούσε το φίδι; ΌΧΙ, τονίζει ο Χρυσόστομος. Τα λόγια ήταν του διαβόλου, ο οποίος χρησιμοποίησε το φίδι ως όργανο για να εξαπατήσει τη γυναίκα. Εδώ διαπιστώνουμε ότι πρώτος ο Χρυσόστομος, πολύ πριν τον Θεοδώρητο, δημιουργεί αυτήν την θεωρία, παραδεχόμενος όμως ότι το φίδι δεν μπορεί να μιλήσει. Ο Θεοδώρητος δεν παραδέχεται ευθέως κάτι τέτοιο. Ουσιαστικά επομένως, ο Χρυσόστομος, επειδή σίγουρα δεν ήταν χαζός, καταλαβαίνει ότι ένα τέτοιο γεγονός δεν μπορεί ποτέ να συμβεί. Για αυτό δεν ερμηνεύει το γεγονός κυριολεκτικά και ιστορικά, πράγμα που δεν γίνεται, αλλά κάπως αλληγορικά.

 

 

     Παρόλα αυτά, ούτε η ερμηνεία του Χρυσοστόμου είναι ικανοποιητική, διότι δεν κατορθώνει να εξηγήσει και να απαντήσει επαρκώς πως το φίδι ή έστω ο διάβολος επικοινώνησε με την Εύα. Αν δεν επικοινώνησε μέσω του λόγου, τότε με ποιον τρόπο ακριβώς επικοινώνησε; Πως είπε στην Εύα να φάει το μήλο;

      Κατά τη γνώμη μας η λύση είναι μία και ονομάζεται αλληγορία (μία μέθοδος που οι σύγχρονοι βιβλικοί επιστήμονες απορρίπτουν). Πολύ απλά η όλη διήγηση της Γένεσης είναι μυθική. Η συγκεκριμένη διήγηση κρύβει ένα βαθύτερο νόημα (όπως άλλωστε η πλειονότητα των διηγήσεων της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης). Συμβολίζει ότι ο άνθρωπος έπαψε σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου να έχει σχέση με τον Θεό και έστρεψε την προσοχή του σε πράγματα που ο Θεός δεν του πρότεινε. Πράγματα που θα τον απομάκρυναν από τη σχέση του με τον Θεό. Στην πραγματικότητα κανένα φίδι δεν εξαπάτησε ποτέ καμία Εύα. Το φίδι συμβολίζει τον διάβολο, και το μήλο τον πειρασμό, δηλαδή την πράξη απομάκρυνσης από τον Θεό. Ο Χρυσόστομος επίσης τονίζει ότι η Εύα ήταν απρόσεκτη και δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να πιάσει συζήτηση με το φίδι, δεχόμενη τα λόγια του διαβόλου.

      Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι όσο και αν ο Χρυσόστομος, για λόγους ευσέβειας, δεν φτάνει στο σημείο να το παραδεχτεί ανοιχτά, κατά βάθος γνωρίζει καλά τις δυσκολίες της διήγησης και για αυτό το λόγο αναγκάζεται να την ερμηνεύσει θεολογικά, όντας ανήμπορος να την ερμηνεύσει ιστορικογραμματολογικά. Παρατηρούμε όμως, πως ήδη από τον 4ο αιώνα μ.Χ. άρχισαν να τίθενται από χριστιανούς πολύ προχωρημένα ερμηνευτικά ερωτήματα.

     Τέλος σημειώνουμε ότι θεωρούμε δεδομένο ότι η απόρριψη της αλληγορικής μεθόδου της αλεξανδρινής σχολής από τους σύγχρονους βιβλικούς επιστήμονες δημιουργεί πολλά περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει.

 

 

ΟΜΙΛΙΑ ΙΣΤ,  Εἰς τὴν παράβασιν τῶν πρωτοπλάστων. «Καὶ ἦσαν οἱ δύο γυμνοὶ, ὅ τε Ἀδὰμ, καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ, καὶ οὐκ ᾐσχύνοντο.»

 

«Ἀλλ' ἴσως ἐνταῦθα διαπορήσειεν ἄν τις, καὶ μαθεῖν ζητήσειεν, εἰ καὶ τὸ θηρίον λόγου μετεῖχεν. Οὐ τοῦτο· μὴ γένοιτο· ἀλλ' ἀεὶ ἀκολουθοῦντας τῇ Γραφῇ τοῦτο λογίζεσθαι χρὴ, ὅτι τὰ μὲν ῥήματα ἦν τοῦ διαβόλου τοῦ διὰ τὸν οἰκεῖον φθόνον πρὸς τὴν ἀπάτην ταύτην διεγερθέντος· τῷ δὲ θηρίῳ τούτῳ ὥσπερ ἐπιτηδείῳ ὀργάνῳ ἐχρήσατο, ἵνα δυνηθῇ τὸ δέλεαρ τῆς οἰκείας ἀπάτης ἐνιεὶς, ὑποσκελίσαι πρότερον μὲν τὴν γυναῖκα, ἅτε ἀεὶ εὐκολώτερον δυναμένην ἀπατηθῆναι, ἔπειτα δὲ δι' αὐτῆς καὶ τὸν πρωτόπλαστον. Τῷ οὖν ἀλόγῳ τούτῳ χρησάμενος πρὸς τὴν τῆς ἐπιβουλῆς κατασκευὴν, δι' αὐτοῦ τῇ γυναικὶ διαλέγεται…»