Η περί ικανοποιήσεως της θείας Δικαιοσύνης θεωρία του Άνσελμου και η ανατολική παράδοση

    Αναμφισβήτητα δεν φαντάζει αδιανόητο για έναν σημερινό λόγιο το να ισχυριστεί ότι η Δύση μετά την εποχή του Αυγουστίνου (ίσως και πριν) άρχισε δειλά δειλά να βαδίζει θεολογικά σε άλλον δρόμο. Η Ρώμη ως η πρωτεύουσα της Παλαιάς Αυτοκρατορίας ήταν έντονα επηρεασμένη από τον νομικό πολιτισμό που είχε δημιουργήσει και τις νομικές βάσεις που είχε θέσει όλους τους προγενέστερους αιώνες. 

    Αυτός ο πολιτισμός επηρέασε και την θεολογία. Για τον ιερό Αυγουστίνο η ανθρωπότητα είναι ένοχη διότι όταν πρωτοαμάρτησε ο Αδάμ μαζί του αμάρτησε και όλο το ανθρώπινο γένος. Τέτοιες νομικές θεωρήσεις μπορεί να βρει κανείς αρκετές στο έργο του ιερού πατρός.

     Όσο αφορά το μείζον θέμα και κεφάλαιο της πίστης, δεν εννοούμε άλλο από αυτό της ενσάρκωσης του Λόγου, αυτό το νομικό πνεύμα φτάνει στο αποκορύφωμά του στη Δύση με την θεωρία περί ικανοποιήσεως της θείας Δικαιοσύνης του Ανσέλμου Καντέρμπερι.

     Στο έργο του Cur Deus Homo ο Άνσελμος προσπάθησε να υποστηρίξει με λογικά επιχειρήματα την αναγκαιότητα της ενανθρώπησης του Θεού. Η θεία δικαιοσύνη μετά την πτώση και την αμαρτία της ανθρωπότητας απαιτούσε ικανοποίηση (satisfactio). Ο άνθρωπος ως αδύνατο ον μπροστά στον αΐδιο και παντοδύναμο Θεό αδυνατούσε να εκπληρώσει μόνος του αυτήν την ικανοποίηση, με αποτέλεσμα ο ίδιος ο Θεός να στείλει τον Υιό του (τον Χριστό) στη γη και αυτός να υποστεί την σταύρωση. Κατά αυτόν τον τρόπο η Θεία Δικαιοσύνη θα μπορούσε να λάβει την ικανοποίηση που απαιτούνταν για να επανορθώσει ο άνθρωπος για χάρη του Θεού. 

     Από την άλλη μεριά, στην θεώρηση του Ιωάννη Χρυσοστόμου, ενός ανατολικού άγιου και Πατέρα της Εκκλησίας, παρατηρούμε ένα Θεό πιο σπλαχνικό και πραγματικά Πατέρα. Στην Ε΄ ομιλία του στην Προς Εβραίους επιστολή αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Ὁ οὕτω μέγας, ὁ ὢν ἀπαύγασμα τῆς δόξης, ὁ ὢν χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως, ὁ τοὺς αἰῶνας πεποιηκὼς, ὁ ἐν δεξιᾷ τοῦ Πατρὸς καθήμενος, οὗτος ἠθέλησε καὶ ἐσπούδασεν ἀδελφὸς ἡμῶν ἐν ἅπασι γενέσθαι, καὶ διὰ τοῦτο ἀγγέλους ἀφῆκε καὶ τὰς ἄνω δυνάμεις, καὶ πρὸς ἡμᾶς κατῆλθε, καὶ ἡμῶν ἐπελάβετο. Σκόπει δὲ καὶ ὅσα εἰργάσατο ἀγαθά· θάνατον ἔλυσε, τοῦ διαβόλου τῆς τυραννίδος ἐξέβαλεν ἡμᾶς, δουλείας ἀπήλλαξεν, ἀδελφὸς γενόμενος ἐτίμησεν».

    Ο Υιός είναι ο μόνος πραγματικά πιστός αρχιερέας της κτίσης: «ἀρχιερεὺς γάρ ἐστι μόνος πιστὸς ὁ Υἱὸς, δυνάμενος τούτους, ὧν ἐστιν ἀρχιερεὺς, ἀπαλλάξαι τῶν ἁμαρτημάτων. Ἵν' οὖν προσενέγκῃ θυσίαν δυναμένην ἡμᾶς καθαρίσαι, διὰ τοῦτο γέγονεν ἄνθρωπος». Ο Θεός προβαίνει στην οικονομία από αγάπη και φιλανθρωπία και αυτή είναι η μόνη αιτία που προβαίνει στην οικονομία αυτή: «Διὰ τοῦτο, φησὶ, τὴν σάρκα ἀνέλαβε τὴν ἡμετέραν, διὰ φιλανθρωπίαν μόνον, ἵνα ἐλεήσῃ ἡμᾶς. Οὐδὲ γάρ ἐστιν ἄλλη τις αἰτία τῆς οἰκονομίας, ἢ μόνη αὕτη· εἶδε γὰρ χαμαὶ ἐῤῥιμμένους, ἀπολλυμένους, ὑπὸ τοῦ θανάτου τυραννουμένους, καὶ ἠλέησεν».

      Οι δύο αυτές διαφορετικές θεολογικές θεωρήσεις της οικονομίας της ενσάρκωσης, του Ανσέλμου και του Ιωάννη Χρυσοστόμου, όταν κοινωνικοποιηθούν και ενταχθούν στον κοινωνικό βίο πολλές φορές υποσυνείδητα ως στάσεις ζωής, θεωρούμε ότι δημιουργούν και διαφορετικούς πολιτισμούς και ανθρώπους. Άλλες δομές. Κρατικές, οικονομικές, κοινωνικές.

Χριστός Ετέχθη.